كاپلان دربارة نقش بازي بر رشد اجتماعي كودك مي نويسد:

«بسياري از تعاملات ميان فردي كودكان پيش دبستاني، در چهارچوب بازي روي مي دهند و روابط كودكان با والدين، خواهر و برادرها و هم سالانشان، در مقطع پيش دبستاني، به شدّت متحوّل مي شود».1

در مورد بازي و رشد عاطفي كودك نيز گفتني است: «بازي، بهترين وسيله براي رشد و شكوفايي احساسات كودك و بهترين راه براي پرورش هيجان ها و عواطف اوست. در حين بازي است كه او چگونگي بروز عواطف، كنترل و ارضاي مناسب آن را ياد مي گيرد. هر چند كودك بين واقعيت و بازي فرق قائل است، ولي در عين حال، صداقت كودكانه را در بازي ظاهر مي سازد. احساس ها، تشويش ها و اضطراب هاي كودك در ضمن بازي، حقيقي هستند».2

پديدة بازي بر حسب علل، زمينه ها و شرايط، طي زمان ها و مكان هاي مختلف، به لحاظ ساختار، محتوا و كاركرد(اثر)، شكل هاي گوناگوني به خود گرفته است.

بر اين اساس، از نيمة دوّم قرن بيستم و همراه و همگام با تحوّلات و پيشرفت ها در صنايع الكترونيكي، بازي ها و اسباب بازي هايي جديد و متفاوت با گذشته، پا به عرصه وجود گذاشته كه اصطلاحاً «بازي هاي رايانه اي»3 ناميده مي شود.4

گرچه تاريخچة بازي هاي رايانه اي به دهة 1970م. بر مي گردد؛ امّا در مدّت كوتاهي پس از پيدايش، نه تنها تحوّل عميق و اساسي در نظام تفريحات و سرگرمي كودكان به وجود آوردند، بلكه در حال حاضر، گسترة بازي هاي رايانه اي به عنوان يك وسيلة گذران اوقات فراغت، به عرصة بزرگ سالان نيز كشيده شده است.

آثار فرهنگي و اجتماعي بازي هاي رايانه اي به گونه اي است كه ديگر نمي توان به اين بازي ها فقط به عنوان يك وسيلة گذران اوقات فراغت نگريست. اشاعه و آثار چنين بازي هايي، به حدّي است كه از آنها با عنوان «انقلاب بازي هاي رايانه اي» ياد مي كنند.

ضرورت موضوع
صنعت ساخت بازي هاي ويديويي و رايانه اي، در حال حاضر، به گسترده ترين و سودآورترين حرفه ها در صنعت سرگرمي كودكان تبديل شده است.

بازي هاي الكترونيكي در عين آن كه خود داراي شبكه، سايت هاي مخصوص و گروه هاي گفت وگو و صحبت (چت) در اينترنت هستند، به صورت مجموعه اي صوتي و تصويري( برنامه هاي ويديويي و تلويزيوني) به ديگر رسانه ها منتقل شده اند.

همچنين به دليل گسترش فناوري ها، مي توانيم در آينده منتظر امكان بازي با ابزارهاي جديدتر نيز باشيم. استفاده از

بازي هاي الكترونيكي از طريق تلويزيون، دستگاه هاي جيبي و رايانه هاي شخصي، هم اكنون به تلفن همراه، رايانه هاي

جيبي و گيرنده هاي ديجيتال تلويزيوني نيز كشيده شده است.5

محتواي بازي ها به سرعت در حال تغيير است و با كاربردهاي گرافيكي و به دليل جاذبه اي كه در آنها نهفته است، روز به روز واقعي تر به نظر رسيده، نظر كودكان و نوجوانان بيشتري را به خود جلب مي نمايند.

در اين بين، رقابتي كه بين شركت ها و توليد كنندگان مختلف در تصاحب هرچه بيشتر بازار فروش به وجود آمده، آنها را بر آن داشته كه با ارائة بازي هاي هر چه جالب تر و مهيج تر، سود بيشتري را به خود اختصاص دهند و متأسفانه موضوعي كه در اين آشفتگي بازار مورد توجه نيست، همان جنبه هاي اخلاقي و تربيتي مشتريان اين بازي ها، يعني كودكان است.6

گرچه بيشتر تحقيقات مربوط به بازي هاي الكترونيكي، از اواسط دهه 1990م. آغاز شده است؛7 امّا متأسفانه در كشور ما با وجود زيرساخت هاي فرهنگي و باورهاي مذهبي متفاوت با كشورهاي سازندة اين گونه بازي ها، تحقيقات كافي در مورد اثرات بازي هاي رايانه اي و پيامدهاي اجتماعي آنها صورت نگرفته است.

پي آمدهاي بازي هاي رايانه اي
نگراني از بازي هاي رايانه اي و ويديويي را مي توان بازتاب نگراني گسترده تر جامعه دربارة رواج و كاربري روز افزون فن آوري اطلاع رساني در مشاغل و حرفه هاي گوناگون، نظير حذف مهارت فردي از كار، تنش هاي شغلي زايد، گوشه گيري از اجتماع، احساس درماندگي و... دانست. تاكنون پژوهش هاي مختلفي در موضوع اثرات بازي هاي رايانه اي انجام شده كه اغلب به اثرات منفي اين گونه بازي ها اشاره دارند، اما در نگاهي منطقي بايد گفت كه اين نوآوري نيز همچون ديگر ساخته هاي دست بشر، دو رو دارد كه يك روي آن، بهره گيري درست و مفيد و روي ديگر آن، استفاده هاي نادرست و نامناسب است كه گاهي، آسيب هاي فراواني را در پي دارد. در ادامه، به آثار مثبت و منفي اين بازي ها اشارة مختصري خواهد شد.

آثار مثبت بازي هاي رايانه اي
1. پس از سال ها پژوهش، اين موضوع ثابت شده كه آموزش و پرورش كودكان، تنها به نوع رسمي آن، يعني شكل مدرسه اي محدود نمي شود و رسانه هاي الكترونيكي، منابع بسيار عالي آموزش و پرورش مي باشند و رايانه نيز تازه ترين شكل اين رسانه هاست. طرفداران بازي هاي ويديوئي اين گونه بازي ها را منبع يادگيري و نيز سرگرمي به شمار آورده اند. به عقيدة برخي، فعاليت هاي موجود در بازي هاي ويديويي مي توانند هماهنگي بين چشم و دست را افزايش دهند و يا مهارت هاي ويژه اي براي تجسم فضايي يا رياضيات را بياموزند».8 بازي هاي رايانه اي به سبب انگيزه هاي بيشتري كه در فراگيران پديد مي آورند، مي تواند در انتقال مواد آموزشي، تأثير زيادي داشته باشند. افزايش سرعت خواندن و آموزش زبان از طريق بازي هاي رايانه اي تجربيات مثبتي در اين زمينه بوده است. همچنين درس هايي مانند علوم و فيزيك را به كمك بازي هاي رايانه اي، بهتر مي توان آموزش داد.

2. به خاطر انعطاف پذيري و نقش فعالي كه فرد در حين بازي دارد، بازي ها در تربيت افراد خلاق تأثير زيادي دارند.

پي آمدهاي منفي بازي هاي رايانه اي
الف. آسيب هاي جسماني

1. سندرم عصبي دست.

2. خشكي چشم.

3. پشت درد.

4. سردردهاي ميگرني.

5. بي نظمي در غذا خوردن.

6. بي توجّهي و يا كم توجّهي به بهداشت شخصي.

7. تغيير در الگوي خواب.10

ب. پي آمدهاي تربيتي
ميزان تأثيرپذيري كودك و نوجوان در بازي هاي رايانه اي، به بالاترين اندازة ممكن مي رسد؛ زيرا بر اساس پژوهش ها كودكان بيست درصد آن چه را كه مي شنوند و چهل درصد آن چه را كه مشاهده مي كنند، مي آموزند.

اين مقدار، براي آن چه همزمان مي بينند، مي شنوند و با علاقه با آن كار مي كنند، به بيش از 75 درصد مي رسد. بر اين اساس، با توجه به اين كه كودكان و نوجوانان در فرايند بازي هاي رايانه اي هم مي بينند، هم مي شنوند و هم به خاطر ماهيت تفريحي و سرگرمي بازي، به آن علاقه دارند و حاضرند ساعت ها مشغول بازي باشند، به شدت از محتواي اين گونه بازي ها، متأثر مي شوند.11

گرچه ممكن است بازي هاي رايانه اي از نظر فيزيكي و جذابيت هاي لحظه اي، براي كودكان و نوجوانان خوش آيند و مطلوب باشند و حتي بزرگ ترها را نيز خوش حال و سرگرم كنند، ولي كاركرد پنهان و نهفتة اين وسيلة بسيار آسيب زاست. اسباب بازي، عامل انتقال فرهنگ است و از هر جا بيايد و در هر جا ريشه داشته باشد، فرهنگ همان جا را به همراه دارد. بنابراين، بسياري از اسباب بازي هاي موجود در بازار، وسيلة تهاجم فرهنگي مي باشند و آثار و پي آمدهاي تربيتي نامطلوبي را به همراه دارند؛ زيرا بيشتر بازي هاي رايانه اي، در چارچوب فرهنگي- اجتماعي اروپاي غربي، امريكا و ژاپن، طراحي و توليد مي شوند كه ارزش ها، هنجارها و الگوهاي خاصي را به كودك و نوجوان القا مي كنند؛ الگوهايي كه با ارزش هاي فرهنگي جامعه ما سازگار نمي باشند. اكنون به شرح دو اثر منفي اين بازي ها مي پردازيم:

1. بازي هاي رايانه اي و انتقال ارزش هاي منفي
طرز تفكر غالب، در فرهنگ امروز غرب، استفاده از انگيزه هاي جنسي در همة زمينه ها، از جمله تبليغات بازي هاي رايانه اي با انگيزة سودجويي بيشتر است.

در برخي بازي هاي رايانه اي، طرف مقابل، زني مي باشد كه در ابتدا داراي حجاب نسبي است و در جريان بازي، وقتي

مي بازد، در ازاي هر صد دلار يكي از لباس هايش را پيشنهاد مي كند و در پايان بازي، ممكن است با از دست دادن تمام

لباس هايش كاملاً عريان شود. در اين نوع بازي، قمار و برهنگي در يكديگر ادغام شده اند، تا با تحريك غريزة جنسي و حس كنجكاوي، در جهت انحراف، نوجوانان و كودك را ساعت ها در پاي دستگاه ميخ كوب و القائات خود را به آنها تحميل كند.12

در واقع، محتواي چنين بازي هايي به طور ناهوشيار، گرايش هاي جنسي را بيدار و تقويت كرده، مي تواند زمينه ساز

بي حجابي، عرياني، گرايش به موسيقي و انحراف هاي اخلاقي را در آينده فراهم سازد.

2. بازي هاي رايانه اي و خشونت و پرخاش گري
يكي از نگراني هاي عمده دربارة بازي هاي ويديويي، ويژگي آشكار خشونت آميز بودن بسياري از آنهاست. نگراني از تأثير اين بازي ها، همگام با نگراني هاي فزايندة عمومي از اثرهاي خشونت موجود در رسانه ها، با توجه به اين حقيقت است كه انجام آنها، فعاليتي تعاملي است و بدين خاطر، امكان دارد از ديدگاه روان شناختي، فرد را به ميزان بيشتري درگير كند.13در اين بازي ها، گاهي ملاحظه مي شود كه به سادگي سر انسان ها از بدنشان جدا مي شود و يا شيوه هاي قتل، به صورت جديد و ارعاب آوري، به نمايش گذاشته مي شوند.

تحقيقات تجربي نشان داده است كه بسياري از بازي ها و اسباب بازي هاي جديد القا كنندة تخيلات پرخاش گرانه، رفتارهاي توأم با خشونت، پرخاش گري، عادي شدن پرخاش گري در ذهن كودك و نوجوان، الگوگيري از بازي گران خشن بازي هاي رايانه اي، انتخاب ستيزه جويي به عنوان راه حل امور، افزايش جرم و بزه كاري و سرانجام، تربيت شخصيت هاي خشن و كينه جوست.14

در واقع، چنان كه سربازان در جنگ براي آدم كشي آموزش مي بينند، امروزه كودكان با همان فنون آموزشي، تفريح مي كنند. به اعتقاد كارشناسان، هنگامي كه كودكي در يك بازي رايانه اي، شخصي را نشانه مي گيرد و او را مي كشد، دقيقاً همان مهارت هايي را كه يك سرباز در جريان آموزش نظامي تجربه مي كند، فرا مي گيرد.15

دلايل پرداختن به بازي هاي رايانه اي
برخي از دلايل گسترش بازي هاي رايانه اي در ايران عبارتند از:

الف. جذابيت و گيرايي بسيار زياد بازي هاي رايانه اي به لحاظ گرافيكي، صدا و پردازش صحنه ها.

ب. روند نزولي قيمت دستگاه هاي مربوط به بازي هاي رايانه اي در سال هاي اخير.

ج. فقدان و يا كمبود ساير امكانات ارزان گذران اوقات فراغت براي نوجوانان و جوانان.

د. گسترش اماكن فروش بازي هاي رايانه اي.

منبع:hawzah.net